Finanse Ubezpieczeń Społecznych

Grażyna Bukowska, Grzegorz Kula

Celem kursu jest przedstawienie problemów związanych z finansowaniem ubezpieczeń społecznych. Ze względu na odrębny kurs dotyczący opieki zdrowotnej zajęcia koncentrują się na ubezpieczeniach emerytalno-rentowych, ale poruszane są również kwestie innych części zaopatrzenia społecznego, np. pomoc połeczna. Po ukończeniu zajęć studenci wiedzą, z czego wynikają problemy finansowe ubezpieczęń społecznych, a także potrafią przeanalizować pomysły na ich rozwiązanie. W ramach kursu zostaną omówione: polski system ubezpieczeń społecznych, podstawowe charakterystyki systemów w innych krajach, wpływ demografii i gospodarki na ubezpieczenia społeczne, oraz reformy systemów na świecie. Zajęcia będą miały formę wykładów i są przeznaczone dla studentów pierwszego roku studiów drugiego stopnia specjalności Finanse Publiczne i Podatki. Zaliczenie ma formę egzaminu pisemnego.

1. Istota i zakres zabezpieczenia społecznego. Dlaczego państwo musi pomagać ludziom – argumenty za i przeciw?

Elementy składowe zabezpieczenia społecznego i ich podstawowe charakterystyki. Różnica między zabezpieczeniem społecznym a ubezpieczeniami społecznymi. Podstawowe argumenty za i przeciw pomocy państwa. Podstawowe różnice między ubezpieczeniami prywatnymi a ubezpieczeniami społecznymi.

Muszalski 2004, rozdz. 1, 2, 3, Davis rozdz. 2, Averting... rozdz. 3, Góra rozdz. 2

2. Model dochodów w cyklu życia gospodarstwa

Hipoteza permanentnego dochodu. Optymalizacja dobrobytu w modelu cyklu życia. Koszty uzyskania dochodów w fazie aktywnej. Stopa zastąpienia dochodów. Stopa oszczędzania i zasoby oszczędnościowe w modelu z rosnącym wynagrodzeniem i indeksacją emerytur. Obliczanie wysokości składek niezbędnych do uzyskania określonej stopy zastąpienia.

Paul Diamond (1977), „A Framework for Social Security Analysis”, Journal of Public Economics, vol. 8, s. 275-298

3. W jaki sposób możemy oszczędzać na starość

Systemy repartycyjne, kapitałowe, zaopatrzeniowe – podstawowe różnice. Wady, zalety i problemy alternatywnych rozwiązań: indywidualnych oszczędności, zindywidualizowanego uczestnictwa i obowiązkowego uczestnictwa. Plan emerytalny. Podział planów emerytalnych. Zdefiniowane świadczenie a zdefiniowana składka. Rozkład ryzyka w zależności od formy planu.

Averting… (1994), Góra (2003), Muszalski (2004)

4. Procesy demograficzne a polityka społeczna

Kierunki przemian demograficznych, prognozy dla Polski i świata. Zamożność społeczeństw a struktura demograficzna. Przyczyny starzenia się społeczeństw. Stopa zależności demograficznej i jej rodzaje. Zależność ubezpieczeń repartycyjnych oraz ubezpieczeń kapitalizujących zobowiązania od czynników demograficznych. Praca i dochody osób starszych w starzejącym się społeczeństwie.

Averting ... rozdz. 1, Clark et al. (2004), EU 2018 Ageing Report

5. Standardy socjalne i ochrona przed ubóstwem

Miary ubóstwa – teoria i praktyka. Zmiany w poziomie oficjalnych miar ubóstwa i ich relacja do minimalnej emerytury, minimalnej płacy i średniej płacy. Zagrożenie ubóstwem w Polsce. Rodzaje rent i zasady ich przyznawania. Minimalna emerytura. Zasady działania i rola pomocy społecznej, podstawowe świadczenia z pomocy społecznej. Aktywne i pasywne narzędzia zwalczania bezrobocia. Świadczenia przedemerytalne.

Bukowska i in. (2011), Piotr Kurowski (2002), Koszyki minimum socjalnego i minimum egzystencji - dotychczasowe podejście, IPiSS, GUS (2019), Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2018 r., GUS (2017), Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2016 r., GUS (2019), Budżety gospodarstw domowych w 2018 r.

6. Repartycyjne ubezpieczenia emerytalno-rentowe

Istota finansowania repartycyjnego. Czy kapitalizacja zobowiązań w systemie publicznym jest konieczna? Analiza korzyści z systemu repartycyjnego i problemów z nim związanych. Gwarancje państwa w systemie emerytalnym.

Averting… (1994), Wiśniewski (1999)

7. Kapitałowe ubezpieczenia emerytalne. Prywatne plany emerytalne

Formuła wymiaru świadczeń - plany ze zdefiniowanym świadczeniem, z ustaloną składką oraz formy pośrednie. Funkcja kumulacji uprawnień, nabywanie uprawnień oraz ich przenośność. Wycena wartości przyszłych świadczeń uczestnika. Rola państwa w kapitałowych ubezpieczeniach emerytalnych

Averting… (1994), Wiśniewski (1999)

8. Reformy systemów emerytalnych

Kierunki zmian systemów emerytalnych: podejście anglosaskie, latynoamerykańskie, polsko-szwedzkie. Dywersyfikacja alokacji dochodu w systemie emerytalnym. Transformacja z jednego systemu w drugi. Finansowanie reformy emerytalnej.

Averting ... rozdz. 8, Góra (2003), Bezpieczeństwo dzięki różnorodności (1997), Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Zabezpieczenia Społecznego, Warszawa, Wiśniewski (1997), „Mikroekonomiczna analiza wyboru świadczenia emerytalnego”, w: Reforma systemu emerytalno-rentowego, S. Golinowska (red.), Raporty CASE Nr 6, Warszawa, OECD (2017), Pensions at a Glance 2017

Prezentacja studencka – Reformy emerytalne w Chile

9. Systemy wielofilarowe

Podział zadań między filary systemu emerytalnego. System emerytalny w Niemczech, Wielkiej Brytanii, USA.

Gruber Jonathan, David A. Wise (eds.) , Social Security and Retirement around the World, The University of Chicago Press, Chicago 1999,

rozdz. 4, 10, 11, OECD (2017), Pensions at a Glance 2017: OECD and G20 Indicators, OECD Publishing

Prezentacja studencka - Systemy kapitałowe i repartycyjne na świecie

10. Polski system ubezpieczeń społecznych – reformy, warunki, kierunki zmian

Dodatkowe ubezpieczenia emerytalne - trzeci filar systemu emerytalnego

Ogólny kształt polskiego systemu emerytalnego. Podstawowe przepisy, wysokość składek i świadczeń. Stary system i transformacja. Zasady działania nowego systemu emerytalnego: pierwszy i drugi filar. Rola ZUS. Funkcje OFE i zasięg regulacji i nadzoru. Stopa zwrotu i wysokość emerytur. Trzeci filar: IKE, IKZE, PPE.

Ustawa z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych (wraz z uzasadnieniem do ustawy), Góra (2003), www.zus.pl, www.knf.gov.pl

11. Finanse systemu emerytalnego

Wpływy i wydatki do systemów emerytalnych: ZUS, KRUS, systemy specjalne. Wysokość składek i świadczeń, liczba ubezpieczonych i świadczeniobiorców.

GUS (2019), Emerytury i renty w 2018 r., www.zus.pl, www.krus.gov.pl

Prezentacja studencka – System emerytalny służb mundurowych

12. Społeczne i gospodarcze koszty ubezpieczeń społecznych

Efektywność działania ubezpieczeń społecznych, wpływ na gospodarkę, kondycję finansów publicznych, decyzje o podaży i popycie na pracę, znaczenie klina podatkowego.

Raport IBnGR (2010), Gospodarka i czynniki demograficzne a system emerytalny, czerwiec 2010, Jabłonowski J., Ch. Mueller, B. Raffelhueschen (2010), A fiscal outlook for Poland using Generational Accounts, Forschungszentrum Generationenverträge discussion paper nr 47, Freiburg, NBP (2019), Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2018 r., NBP (2018), Raport o stabilności systemu finansowego, OECD (2017), Pensions at a Glance 2017, OECD (2019), Taxing wages 2017-2018

Proponowane tematy prezentacji:

24.10.2019

- Demografia a PKB (lub inne miary zamożności) - (dane międzynarodowe)

- Rynek pracy osób starszych - popyt na pracę osób starszych (zróżnicowanie branżowe, forma zatrudnienia, dochody)

31.10.2019

- Ubóstwo osób starszych (dane międzynarodowe)

- Ubóstwo a pomoc społeczna (dane dla Polski)

7.11.2019

- Gwarancje państwa w systemie emerytalnym i możliwość ich spełnienia.

21.11.2019

- Reformy w Chile, Szwecji lub w innym wybranym kraju– jak przebiegały, jaki był opór społeczny, jakie są efekty

28.11.2019

- Systemy kapitałowe i repartycyjne na świecie

- Emerytura minimalna w Europie

12.12.2019

- OFE - zasady działania, motywacja do oszczędzania, podstawowe statystyki

- IKE i IKZE – zasady działania, motywacja do oszczędzania, podstawowe statystyki

- PPE/PPK – kto może utworzyć, zasady działania, motywacja dla pracodawcy i pracownika, podstawowe statystyki

9.01.2020

- System emerytalny w wybranej branży (rolnictwo, sądownictwo,..): składki, świadczenia, uczestnictwo.

Bibliografia

Atkinson A.B. (1999), The Economic Consequences of Rolling Back the Welfare State, The MIT Press

Auerbach A.J., M.S. Feldstein (eds.), Handbook of Public Economics, Elsevier, North-Holland

Averting the Old Age Crisis. A World Bank Policy Research Report (1994), Oxford University Press.

Barr N., P. Diamond (2008), Reforming Pensions. Principles and Policy Choices, Oxford University Press.

Clark, R.L., R.V. Burkhauser, M. Moon, J.F. Quinn, T.M. Smeeding (2004), The Economics of an Aging Society, Blackwell Publishing, Oxford

Góra Marek (2003), System Emerytalny, PWE, Warszawa

Muszalski Wojciech (2004), Ubezpieczenie społeczne, PWN, Warszawa.

Stiglitz J.E. (2004), Ekonomia Sektora Publicznego, PWN